Na początek: Bożego błogosławieństwa w dniu św. Dominika! Dziś wspomnienie tego wspaniałego Kastylijczyka.

A reszta inspirowana lekturą „(Nie)napisanego arcydzieła” Agnieszki Tomasik. Pisząc o trzecim tomie „Dziennika” Kijowskiego, autorka kreśli szersze tło religijności, a dokładnie stosunku do Kościoła polskiej inteligencji. Sięga aż do czasów przedwojennych, opierając się na wspomnieniach m.in. Miłosza. To, co mnie zastanowiło, to postrzeganie instytucji Kościoła. Obraz ten widziałam już w „Tropach”, ale tu, zestawiony ze zmianami jakie zaszły relacjach Kościół-inteligencja w latach 70-tych i 80-tych, rysuje się ostrzej.

Kościół przedwojenny to masowe spowiedzi, masowe udzielanie sakramentów, masowa katechizacja. Instytucja wprzęgnięta w machinę państwa, gdy tymczasem w chrześcijaństwie zawsze będzie obecna nuta antysystemowości. Chrześcijaństwo to żywy organizm: dynamiczny i nie do końca przewidywalny w swoim dynamizmie. Nie trybik w socjologicznej maszynie, ale giętka, sprytna w swojej witalności i pędzie ku wzrostowi żywinka.  W czasie zaborów polski katolicyzm mocno związal się z ideą polskości i po 1918 roku (jak zgodnie potwierdzają przytaczani przez p. Tomasik autorzy) nadal ten rys pozostał. Czytając opisy tego „mechanicystycznego” chrześcijaństwa, uświadomiłam sobie, że po 1989 roku próbowano wrócić do tego starego, znanego schematu. Msza przy każdej okazji, od otwarcia stadionu po otwarcie kiosku, katecheza w szkołach (chociaż bardziej tam przydałaby się ewangelizacja), biskupi semper et ubique – bardzo to pasuje do wspomnień Miłosza czy Kijowskiego.

Z jedną różnicą: po drodze był Sobór. W Polsce pojawiły się ruchy odnowy charyzmatycznej, wcześniej dzięki działalności ks. Blachnickiego powoli Kościół zaczął przerastać ludźmi, których wiara nie była wyuczona czy społeczno-dulska, zaczęły pojawiać się też pierwsze wiadomości o wspólnotach takich, jak choćby Taize. I mam wrażenie, że to zjawisko przeoczyli zarówno fascynaci przedwojennego wzorca (bardzo wygodnego swoją drogą – wystarczy praktykować, z nawróceniem serca kiedys się zdąży), jak i obecni krytycy Kościoła. Są nimi często intelektualiści, którzy podobnie jak Kijowski odkryli w Kościele przestrzeń wolności pod koniec lat 70-tych i w szarym krochmalu lat 80-tych. I kiedy czytam ich krytykę, mam wrażenie, że odnosi się ona do histerycznie przywoływanego, ale starego schematu „miasto, masa, maszyna”. Może jest też w tym nuta rozczarowania zapowiedziami reformy, której owoce według nich są marne? A może tylko lęk przed tym nieprzewidywalnym obliczem Kościoła, który jest w stanie zmobilizować się i przeprowadzić taką akcję, jak choćby „Stop aborcji”? Lęk przed dostrzeżeniem, że zarzucając schematyzm, samemu się cały czas operuje stereotypami?

Kijowski wracając do Kościoła, wrócił przede wszystkim do Chrystusa. To samo powtarza Benedykt XVI – patrzcie na Niego, wróćcie do Niego. Pojednanie jedynie z instytucją, bez powrotu do odbudowywania relacji z Bogiem, kończy się wysiadką na przystanku „Wolność”.